روانکاری
اصطكاك بين دو ماده كه نسبت به يكديگر حركت ميكنند، باعث گرما و سايش ميشود. این گرما و سایش در صنعت باعث خسارات فراوانی میشود. آماری در يك كارخانهي متوسط انگلستان، ميانگين هزينه سالانه اصطكاك را يك ميليون دلار تخمین زده است. (منبع: )
یک راه حل برای مقابله با اصطکاک و سایش روانكاري است. روانکاری در واقع علم تسهیل حرکت نسبی سطوح در تماس با یکدیگر است. روانكننده / روانکار: هر چيزي كه در داخل و پایین سطوح متحرک، به منظور كاهش اصطكاك استفاده ميشود.
روغن به منزله خونی که در رگ های تجهیزات جریان دارد. می توانند ضایعات ناشی از خرابی دستگاه را کاهش دهد و طول عمر مفید دستگاه را افزایش دهد. روانکارها می توانند مایعاتی غیر از روغن ها باشند یا حتی گازها مانند یاتاقان های هوا
روانكاري نامناسب
* روانكاري نامناسب باعث گير كردن قطعات متحرك و در نتيجه ايجاد خسارت ميشود.
* انجام نادرست روغنکاری نه تنها پیشگیری را بی فایده می سازد، بلکه ممکن است باعث به وجود آمدن هزینه های سرسام آور و خوابیدن خط تولید شود.
* روغنکاری ناقص (کم) بدتر از روغنکاری نکردن است. كمبود روانكار ممكن است علاوهبر خرابي مستقيم تجهيزات، باعث زيانهاي غيرمستقيم نظير كاهش دقت ماشينآلات شده و سايش تجهيزات را افزايش دهد.
* روغنکاری اضافی (زیاد) باعث گرمای زیاد و حرکت غیرطبیعی دستگاه می شود.
* در صورت روانكاري نامناسب، بار وارده بر ماشين از حد طبيعي بيشتر خواهد شد.
با این توضیحات، زمان، مقدار و نوع روانکاری اهمیت خاصی دارد. مقدار و زمان روانکاری بسته به شرایط فیزیکی و میزان بار وارده به ماشین آلات تعیین میشود.
روانکاری مناسب یعنی:
* استفاده صحیح و به کار بردن مقدار مناسب روانکار
* استفاده از لوازم و تجهیزات مناسب
* تعیین شرایط مناسب روانکاری
* چک کردن و کنترل در دروه های زمانی تعیین شده
(منبع: 3)
وظايف روانکارها
وظیفه اصلی جداسازي قطعات متحرك از يكديگر به منظور جلوگیری از سایش، خش افتادن، توقف و شکست ناگهانی آنهاست. سایر وظایف روانکارها:
* كاهش حرارت
* جلوگيري از آلودگي
* مقابله در برابر خوردگي
* جلوگيري از زنگ زدن
* جلوگيري از تاثير مواد شيميايي
* تميز كردن مواد سايشي
* سرد كردن از طريق انتقال حرارت
* انتقال قدرت در دستگاههاي هيدروليكي
(منبع: 1)
خصوصیات روغن ها
- گرانروی
یکی از مهمترین خصوصیات روغن و از معیارهای سنجش غلظت روغن است و واحد سنجش آن SSU (Saybolt Second Universal) است. روش اندازه گیری گرانروی: مدت زمانی (ثانیه) که 60 میلی لیتر از روغن در دمای تعیین شده از منفذ استاندارد عبور می کند.
توجه: هنگام استفاده از سیستم اس اس یو باید حتماً دمایی که در آن اندازه گیری انجام شده، ذکر شود. چون گرانروی با دما تغییر می کند.
روغن های با گرانروی کمتر را روغن سبک می نامند.
؟ عدد بالاتر گرانروی نشان دهنده .....
- شاخص گرانروی
روش اندازه گیری: میزان تغییر در گرانروی متناسب با تغییرات دما
؟ شاخص گرانروی بالاتر نشان دهنده ..................
- نقطه ریزش
دمایی که در آن روغن در شرایط از پیش تعیین شده، جاری می شود.
- نقطه اشتعال
دمایی که در آن در حضور اکسیژن، احتراق اتفاق می افتد.
(منبع: 2)
گریس
ماده ای جامد یا نیمه جامد که از مشتقات نفتی و صابون با یک پر کننده یا بدون پر کننده تشکیل یافته است.
مزایای استفاده از گریس در مقایسه با روغن:
+ تعداد دفعات روانکاری با گریس کمتر از روغن است، بنابراین هزینه کمتری دارد.
+ مانع برای ورود گرد و خاک یا خروج برخی مواد از ماشین
+ روانکاری با گریس در آب بندی قطعات و کاربرد کاسه نمدها و نظایر آنها با هزینه کمتر انجام می شود.
+ در مقایسه با روغن، عمر روانکاری با گریس بالاتر است.
+ گریس ها مشکل روانکاری در مجاورت با آب را حل کرده اند.
+ گریس مانند لایه نرم بین قطعات قرار گرفته و باعث کاهش صدا و ارتعاش و کارکرد روان برخی دستگاه ها مانند چرخ دنده های بزرگ می شود.
+ گریس ها به راحتي آلوده نميشوند و قطره قطره نميچكند. به سطح روغنكاري چسبيده و ظرفيت تحمل بار را افزايش ميدهند.
+ گریس در دستگاه هایی که در فشار زیاد، دمای بالا، شرایط سخت عملیات، سرعت پایین و شوک های مداوم کار می کنند و یاتاقان هایی که گردش محوری آنها به طور مرتب معکوس می شود، بهتر عمل می کند.
+ تعدادی از گریس ها اصطکاک کمتری را در زمان شروع دستگاه ایجاد می کنند.
+ در جایی که ماشین آلات به شدت خوردگی و سایش داشته باشند، گریس کاربرد بهتری دارد.
+ گریس ها در دماهای متغیر کاربرد وسیعی دارند ولی بیشتر روغن ها دارای دمای کارکرد معینی هستند.
(منبع: 2)
مزایای روغن نسبت به گریس
* گریس دستگاه ها را در زمان کارکرد خنک نمی کند، در حالی که روغن این کار را می کند.
* روغن ها به سهولت در مجاری دستگاه ها نفوذ می کنند. در حالی که گریس ها این قابلیت را ندارند.
* نگهداری روغن ها در انبار شرایط ساده تری دارد.
(منبع: 2)
ایجاد برنامه روانکاری
در یک برنامه روانکاری باید اقدامات زیر انجام شود:
* تعیین محل و موقعیت تجهیزاتی که باید روانکاری شود.
* شناسایی و مشخص نمودن قطعات و تجهیزات حساس و مهم
* تعیین قسمت هایی از تجهیزات که نیازمند روانکاری اند.
* مشخص کردن نوع روانکار مورد استفاده
* تعیین دوره و فرکانس روانکاری
* تعیین روانکاری دستگاه در حال کار یا توقف؟
* تعیین مسئولین روغنکاری و تخصیص کارهای مربوطه به این افراد
* تکمیل گزارش ها و مستندات مربوط به تجهیزات
برنامه روانكاري
به منظور تهیه برنامه روانکاری باید اطلاعات مربوط به روش روانکاری، نوع روانکار، دورههای روانکاری و ... از روشهای زیر به دست آیند:
* سازندگان تجهيزات: میتوانند راهنماییهای اولیه را در زمینه روغنکاری به شما ارائه دهند. چرا که سازندگان تجربه جامعی در رابطه با تجهیزات خودشان هم از آزمایشگاه های تست و هم در محل های نصب مشتریان دارند و می دانند که کدام قطعات سایش داشته و باید متناوباً تعویض گردند.
* شركتهاي فروشندهي روانساز: معمولاً فروشندگان بزرگ روغن، زمان و دقت قابل ملاحظه ای را صرف ارزیابی تجهیزات مشتران خود جهت انتخاب بهترین روانساز و تعیین فرکانس و پریود تعویض روغن می نمایند.
* ساير استفادهكنندگان از تجهيزات: تجاربی که تحت شرایط عملی توسط دیگر مصرف کنندگان یا از تجهیزات خودشان به دست آمده می تواند برای تهیه برنامه روانکاری استفاده شود.
* تجارب انفرادي پرسنل اعم از اپراتور و مکانیک می تواند در برنامه روانکاری نقش عمدهای داشته باشد.
پرسنل روانكار
طبق نظر انجمن مهندسين روغنكاري آمريكا (ASLE) و انجمن مهندسين مكانيك آمريكا (ASME) پرسنل روغنكار به طور عمومي بايد از پرداخت بيشتري نسبت به كاركنان ديگر برخوردار باشند.
اين كاركنان بايد داراي تخصص كافي بوده و دانش فني لازم را در اختيار داشته باشند. همچنین باید احساس مسئوليت نسبت به كار خود داشته باشند و به اهميت كار خود واقف باشند. سایر ویژگی های پرسنل و سرپرست روانکاری عبارتند از:
* داشتن دانش فني در خصوص روانكاري
* داشتن دانش فني كاربرد مقدار مناسب روغن
* داشتن دانش فني بهكارگيري روغن در زمانهاي صحيح
* * * * * * * * * * * * *
منابع:
1- برنامه ریزی سیستماتیک نظام نگهداری و تعمیرات در بخش صنایع و خدمات (و مقدمه ای بر TPM)، سید محمد سید حسینی، سازمان مدیریت صنعتی، 1380، چاپ دوم
2- آشنایی با برنامه ریزی نگهداری و تعمیرات، رصا توکلی مقدم، حامد میرزاپور، سید عباس حسینی، نشر سناباد، 1388، چاپ اول
3- اصول نگهداری و تعمیرات نت، کیت موبلی و لاری چاستین، ترجمه حسین قلیزاده، نشر طراح، 1385، چاپ اول